We gaan en staan waar we willen. Dat is de kern van onze vrijheid, en we vinden dat normaal, omdat we leven in een land met een regime dat rust op erkenning van de fundamentele rechten en vrijheden van zijn burgers.
Wanneer onze vrijheden beperkt worden, reageren we onwennig en balorig, en gaan we snel in onze traditioneel al prominente anti-gezagsmodus: “waar moeien die gasten zich eigenlijk mee?” En we gaan, al even traditiegetrouw, op zoek naar de achterpoortjes en sluipwegen om de regelingen naar onze hand te zetten of om ze te omzeilen.
Zo zitten we in elkaar. Dat is niet altijd slim, maar er is ook iets goed aan, we moeten altijd kritisch blijven naar inperkingen van onze vrijheden. Vrijheid is de grondslag van ons bestel, en we mogen daar niet licht overheen gaan. Ze blijft immers slechts intact wanneer we ze goed bewaken, en beperkingen kritisch blijven bejegenen.
DICTATUREN VERSTRENGEN HUN GREEP MET VRIJHEIDSBEPERKINGEN
Slecht menende personen springen op dit soort van crisis, zoals Orban die in Hongarije zijn greep naar absolute macht nog wat versterkte, of de Russische President Poetin die op 10 april samenkomsten met meer dan 5000 personen verbood. Uiteraard om de verspreiding van het coronavirus tegen te gaan, terwijl het helemaal toevallig was dat hij op dezelfde dag het voorstel deed om aan de macht te blijven tot 2036. (The Washington Post, 16 maart 2020, “Democracy dies in darkness”). Iran, epicentrum in het Midden-Oosten van de corona-epidemie, verscherpte zijn greep op internetcommunicatie, die al groot was… uiteraard enkel met het oog op de onderdrukking van valse berichtgeving over de epidemie. Net zoals China weer hele reeksen zoektermen blokkeerde in de binnenlands toegankelijke platformen.
GOVERNMENT BY THE PEOPLE OR BY VIROLOGISTS?
Sedert 1831 hebben wij nog altijd de eerste overgebleven Grondwet die was gemodelleerd op de beginselen van de Verlichting en van de Franse Revolutie, met de fundamentele rechten en vrijheden van burgers prominent vooraan.
Ook vandaag blijft dat zinvol. Uiteraard leiden medici en virologen de basis waarop het crisisbeleid nu gebaseerd is, het gaat om een medische kwestie. Beleid op grond van expertise en kennis: weg met het geneuzel en geschuif van de Wetstraat, weg met het gesnuffel en getast van de voorbije maanden, weg met de stilstand sedert 26 mei. Dit is zo verfrissend dat we ervan kunnen leren: kennis en expertise zijn belangrijk als grondslag van goed beleid.
Toch zijn het niet de medici en virologen die de formele beslissingen treffen, dat blijft de regering. Over die regering is van alles te zeggen, maar de regering regeert. Zonder parlementaire meerderheid, met volmachten die door een ad hoc-meerderheid werden goed bevonden, en met een junta van partijvoorzitters die additionele legitimatie moet aanbrengen (sic!). Het zal in de staatsrechtboeken als een oplossing “sui generis”omschreven worden, een construct dat nergens op lijkt maar misschien wel werkte. De functie maakt ook hier de vrouwen en de mannen.
RECHTENABSOLUTISME ?
Fundamentele rechten en vrijheden zijn fundamenteel. Maar ze zijn niet absoluut : ze zijn onderhevig aan beperkingen. Dat is al zo omdat sommige rechten onderling met elkaar kunnen strijden, of omdat alle mensen dezelfde rechten en vrijheden hebben en dat kan botsen, of omdat omstandigheden beperkingen noodzakelijk maken en onvermijdelijk. Een ernstig gezondheidsrisico van de corona-omvang is zonder meer zulke omstandigheid.
Omdat we zo achteloos omgaan met onze eigen rechten, laten we daar hele grote gaten in slaan omwille van ons comfort, ten bate van leuke technologie, tools en apps, internetspeelgoed allerhande. We laten ons daar snel door verleiden, en tot meerdere eer en glorie van de business van Google, Apple, Facebook, amazon en dergelijke, gedogen we inbreuken op onze privacy die we van niemand zouden tolereren. Maar ja, we zijn zo gek op die tools, en we bevestigen achteloos en leugenachtig dat we alle gebruiksvoorwaarden hebben gelezen en ermee instemmen.
Anonieme tracing om epidemiepatronen te kunnen waarnemen met het oog op beter beleid, en onder een kritisch wakend onafhankelijk toezicht, is geen privacy-inbreuk; er is soms te veel privacy-absolutisme, en daarop teert vandaag ook weer een hele privacy-industrie…
DE KEIZER-KOSTERS ONTWAAKT
Vandaag is er wel een risico op overdrijving van sommige beperkingen. Keizer-kosters zien een kans voor actie. Dat is niet goed. Goede beperkingen moeten goed onderbouwd zijn, op reële argumenten rusten én eenduidig gecommuniceerd worden. Afstand houden, niet samenscholen, binnenblijven bij ziektesymptomen: helder en duidelijk.
Niet gaan zitten in een park? Niet naar de tweede woonst in de Ardennen of aan zee? Niet naar een park op enkele kilometers afstand? Niet op het strand mogen wandelen? Parken afgesloten bij gebrek aan toezichters? Van sommige beperkingen is de zin écht niet zo duidelijk. Ook thuis leerden mensen inmiddels al niet meer samen in de lift te gaan staan en afstand te houden bij een praatje op het voetpad of in de tuin. Dat kunnen ze toch ook elders?
Net op de overdrijving en de repressie focussen de keizer-kosters, die nu politionele bewaking beloven, boetes, drone-controles en invallen in huizen, zonder huiszoekingsbevel! Zou het?
Overtuiging en gezond verstand werken beter dan repressie, dat is toch ook een verworven inzicht in community policing? Dan communiceren de virologen toch helderder dan sommige autoriteiten. Laat hen dat vooral blijven doen, tot spijt van de tekstexegeten die overijverig zoeken naar onnauwkeurigheden, nuances of voortschrijdend inzicht.
PROPORTIONALITEIT
Vrijheidsbeperkingen moeten rusten op een goede wettelijke basis en noodzakelijk zijn om het nagestreefde doel – in dit geval de beperking van de epidemie – te bereiken, en daaraan proportioneel. Ze moeten in de tijd beperkt zijn, en helder gecommuniceerd worden; ze moeten dus ook beëindigd worden wanneer de noodzaak voorbij is (Stéphanie De Somer, Kiezen tussen pesten en corona, DS 3 april).
We moeten vooral ook snel zoeken naar de herstart van economische activiteiten zodra dat verantwoord is en veiligheidshalve mogelijk. Het is ook een legitiem doel om de economische en sociale schade te beperken; niet ten koste van de uitbreiding of heropflakkering van de epidemie, zeker niet. Maar dat kritisch evenwicht moet ook kritisch bewaakt worden, nu snel werd beslist om niet-actieven financieel een ruggensteun te geven en actieven niet, behalve de gezondheidswerk(st)ers die we dit vandaag van ganser harte gunnen.
Ook gepubliceerd op LinkedIn