Sedert de plechtige proclamatie van het einde van de geschiedenis (F. Fukuyama, The End of History and the last Man, 1992), is er nog wel een en ander gebeurd, zoals de eerste financiële crisis, de opkomst van de BRIC-landen, sluitingen van auto- en staalbedrijven, de blokkering van de binnenlandse politiek in de U.S., de budgetaire crisis van Europese staten, of de tuimelperte van de euro. Kortom, the beat goes on.
Nieuwe gebeurtenissen leverden ook nieuwe rollenspelers. Buiten de gebruikelijke legitimatie van macht, doch machtig. Ratingbureau’s bijvoorbeeld, lucratieve commerciële bedrijfjes die – blijkens de financiële crisis van 2008 – nergens tegen beschermden en ook niets garandeerden met hun onbetrouwbare catalogeringen, en nu alle politieke agenda’s domineren: hun ratings dicteren percepties, en die drijven de besluitvorming. Maar ook de nieuwe proteststem – door TIME (14 dec. 2011) uitgeroepen tot de “Persoon van het Jaar 2011”: The Protester!
Soms zijn demonstraties niet veel meer dan de obligate stijlfiguur van de eigen obediëntie – ieder kan er zich voorbeelden van voor de geest halen. Soms wekken demonstraties verwachtingen die snel verdampen – zoals de Witte mars (30 oct. 1996). Soms zetten ze zaken in beweging. De bestorming van de Bastille (1789), de Brabantse Omwenteling (1830), Martin Luther King in Washington (1963) of Walesa in Gdansk (1976, 1981), de Berlijnse Muur (1989) – om een willekeurige greep te doen. Weinig grote historische doorbraken zijn vrij van demonstratiesteun gebleken.
Nu is er de nieuwe “Protester”, m/v van het jaar 2011: Opposed, Occupy, Indignados. De Vlaamse versie werd – symbolisch? – de praatgroep van G1000, en dreigt zijn momentum te verliezen. De Syrische versie wordt nog op straat vermoord, de Maghreb-versie kraakt wat oude regimes, de Russische versie wordt nog gemolesteerd en gearresteerd, US- en EU-versies zijn nog beperkt. Maar, aldus Time, na vele flutbetoginkjes voor luxedoeltjes, is dit wel terug het grotere werk: the natural continuation of politics by other means.
De nieuwe voorhoede is gemengd. Jong meestal, arm en simpel, of intellectueel en middenklasse. Met zijn allen op zoek naar eerlijkheid in de economie, goed bestuur, faire verdeling van kansen. Fors pleitend voor transparantie, tegen de wolligheid van regimes, niet zozeer met al een nieuw democratisch kookboek, maar met fors geformuleerde kritiek op hypocrisie – die vervelende nevenwerking van spektakeldemocratiën.
De nieuwe kritische waakhondjes van de democratie! Niet meer de media: die stonden erbij en ze keken ernaar. Ze sprongen er snel op, en konden er hun mannetjesmakerij mee doen. Maar de nieuwe waakhondjes lijken alvast wat beter te waken, wat alerter alarm te slaan, en ze wekken de grote mediawaakhonden uit hun lethargie.
Fors individualistisch, snel en no-nonsense in community-building, smartphone-gewijs momentums bouwend van aanwezigheid, zichtbaarheid, onbevangenheid, roekeloosheid. Beetje Bastille, beetje 1830. Maar nu niet meer met het karamellentheater van De Stomme van Portici, doch tres branché:
twitterend en facebookend kwalijke regimes te lijf, die met hun houdgreep op staatsomroepen en kranten machteloos hun legers en stoottroepen uitzenden.
Intello’s en janhagel van de straat, zoals in 1789 en 1831. The new dangerous Class waarover Guy STANDING schrijft (The Precariat, 2011)? Gevaarlijk als we ze in een slachtofferrol duwen, maar beloftevol als we hun boodschap goed leren lezen. Die van een nieuwe toekomst, een evenwichtiger verhaal, misschien een meer eenvoudig dan dat van Westerse verspilling, en een meer humaan verhaal dan dat van Oosterse dictaturen. De wat angelieke Standing ziet er de mogelijkheid in om een hedendaagse betekenis te geven aan Liberté, égalité, fraternité (1789), een revival van civieke vrijheid, de mogelijkheid om samen te ageren, in de zin van samen-leving, om de vrijheid te hervinden die tot uiting komt in … gemeenschappelijk handelen (The Precariat, p. 155).
Hier ligt een onwaarschijnlijke kans voor alerte redacties binnen lui geworden media, die hun heil – businessgewijs gezien enigszins tevergeefs – zochten in infotainment en flauwekul: community building in synergie met de nieuwe levende krachten van de samen-leving, echte kritische waakhond van democratie, eerder dan machteloos aangelijnd keffertje.
Leo NEELS
Mediarecht ULeuven en UAntwerpen
#LeoNeels