Ons democratiemodel is overvraagd. Het was ooit ontworpen om een ordentelijk en minimalistisch burgerlijk bestuur te regelen onder recurrente electorale zeggenschap van kiezers. Het is een wanordelijk pandemonium geworden van supranationale en nationale complexiteiten, (sub-)regionale en lokale entiteiten, parastatalen en intercommunales, binnen- en buitenbegrotelijke structuren; met partijen als supermarkten, met in- of verkoopcombinaties die vroeger zuilen heetten; en met ontrouwe kiezers die panacheren en zappen van vermeend voordeel naar beoogd privilege.
Ooit was algemeen belang richtinggevend. Wie maalt daar vandaag om? Het gelijkheidsideaal vervelde tot eis-democratie. Niet langer fundamentele vrijheden, doch belangen. Achteraf makkelijk voorspelbaar: crash.
In de economie werd shareholder value per beurskwartaalrapportage afgerekend, met desastreus gevolg voor de duurzaamheid van ondernemingen (Geert Noels, De groeimanie dreigt onze maatschappij te ontwrichten, DS 31.12.2011). En in de moderne democratie trachten politici hun shareholder value te cashen via het praatprogramma van vanavond, de krantenkop van morgen of de peiling in de media van overmorgen. De economische en politieke markten crashten. De beurs vertaalt hebzucht en angst, doch nauwelijks reële waarde, verkiezingen gaan niet meer over maatschappijvisies, doch over het dichten van gaten of behoud van privilege. Daadkracht en leiderschap zijn in beide systemen fors ondergewaardeerd, en dus zeldzaam.
Media drijven op die trends mee: het kan regenen, het kan waaien. Dat is verzuim. Bij gebrek aan nieuwe analyse, blijven ze steken bij verhalen uit de oude doos – zoals de feitelijkheden en weetjes uit de finale onderhandelingsronde (België in Blessuretijd, DS vorige week). Ongetwijfeld puik journalistiek werk, doch van een voorbije era, zonder pertinentie voor de toekomst. Geen visie, geen intellectuele inspiratie.
Nieuwe leiders laten zich nog niet in de mannetjesmakerij van media vatten, er zijn nog geen leidende namen, de onderlinge competities (Merkel/Sarkozy – Van Rompuy/Barroso), zijn nog te onbeslist, en de beschikbare namen zijn nog onvoldoende als mediatypetjes te vatten. Ze zijn ook onvoldoende “lokaal” om ze voor hun infotainment-waarde inzetbaar te maken; daarvoor is hun “vanbijonsheid” te beperkt. Toch is de vanbijonsheid der dingen nog vaak redactionele maatstaf .
Ook de nieuwe thema’s zijn nauwelijks praatshowgeschikt en brengen ervaren redacties buiten hun comfortzone. Interviews dan maar van redacteur(-trice) tot redactrice(-teur), of met een kakafonie van analisten en professoren-economisten. De nieuwe versies van koffiedik, met overvraagde redacties. Beetje zus, beetje zo, je zoekt het maar uit: hier liggen toch gigantische journalistieke kansen, zoals Martin Sommer in De Volkskrant (2012: Meer journalistieke belangstelling voor de goeien”) betoogt.
Zo kan 2012 voor journalisten een grand cru-jaar worden. De nationale democratietjes van de vertrouwde staten al voorbijgestreefd door Europese dwangmaatregelen; Europees inhoudelijk bestuur door ambtenaren; een falend democratisch EU-kader; IMF-heerschappij versus zucht naar verdeelstatelijking;
gaten in vaste verworvenheden van de 300 jaar jonge democratische rechtsstaat – zoals de scheiding van kerk en staat die in Turkije op de wip gaat of mediavrijheid die in Hongarije problematisch wordt. Paradoxaal toch netjes allen samen verenigd rond het Mensenrechtenverdrag in de Raad van Europa! Staatsbanken die zo niet mogen heten, coöperatieven met staatszwembandjes, staten met meer waarborgen dan wijsheden. Onderwerpen te kort?
Werk aan de winkel voor de waakhond van de democratie! Lezers, luisteraars en kijkers moeten zich in 2012 alerte en wakkere media toewensen, die hen begeleiden, niet misleiden en soms ook wel eens durven leiden. Alleen mét hun waakzame en behoedzame alertering kan het nieuw democratisch model echt tot stand komen. Zonder vrije en verantwoordelijke redacties, geen vrije en verantwoordelijke regimes – dat is de les van de geschiedenis. Zulke media zijn daarin systemische bedrijven gebleken, dat legt een groot gewicht op de schouders van de redacties, en van hun bedrijfsverantwoordelijken. Aan het werk!
Leo Neels
Mediarecht KULeuven en Uantwerpen
2.1.2012