Trailerjournalistiek

Projecten met een belangrijke dimensie van algemeen belang trekken, terecht, media-aandacht. Is een nieuw shoppingcenter ten Noorden van Brussel een te vrezen megalomanie van projectontwikkelaars, of welgekomen bodemsanering, jobcreatie en kleinhandelsinnovatie? Mooie, actuele en prangende thema’s.

Media-aandacht is vaak bescheiden wanneer ondernemers hun project aankondigen, maar neemt toe wanneer tegenstanders de wetmatigheid bespelen dat kritiek op een sector of een project makkelijk media-aandacht krijgt. Voor journalisten is dat verleidelijk, want ze krijgen plots een stroom van belangengroepen en politici met een verhaal. Dùs wordt het plots journalistiek interessant. Nochtans zou journalistiek kritisch moeten staan tegenover alles wat wordt aangereikt. Dat gebeurt zelden. De kritische attitude wordt nogal eens gereserveerd voor het ondernemersinitiatief en goedgunstig uitgeschakeld ten bate van maatschappijkritische antistemmen. Die zijn handig in de manipulatie van de trendy thema’s.

Vorige week leverde de VRT een boeiende case-study van al deze zwakheden.

Men beginne met een trailer om het programma aan te kondigen. Daarin de zakenman die zich opwindt, maar waarvan je als omroep weet dat hij weigerde mee te werken aan je aangekondigd programma. Bedrog van je kijker?

Vervolgens zet je je journaal in. Er is geen nieuws – ook niet het twee jaar oude ongunstig advies van een Inspectie van Financiën. Het journaalitem is pure reclamespot voor je latere programma: onbescheiden proclameer je je programma tot nieuwsitem. Meent de redactie dat een niet-bindend advies toch bindend is wanneer het ongunstig is? Onzin toch!

Je volgende format, Terzake, dan: over naar de U.S., waar je je correspondente uitzendt naar lege shopping malls. Dat ligt aan duizend factoren, maar je vindt wel een lokale architecte die weet dat dit ligt aan de shopping malls. Besluit van de lokale presentatrice in de studio: “En zo eentje wil Uplace hier neerpoten.” Que?! Als je dan toch je belangrijkste Terzake-item wil inzetten om reclame te maken voor 50 minuten Panorama, waarom bagateliseer je dan hun item al door conclusies op te dringen? Liever bazin van een audiovisueel heropvoedingsformat, dan redactrice van een informatief programma? Wat is de minimaal correcte feitelijke grondslag van dat zinnetje? Panorama had minstens de moed om het project iets beter in zijn eigenheid te beschrijven.

En dan Panorama. De perfecte illustratie van de nabootsing van hoor en wederhoor vanuit een vooraf ingenomen stelling. De initiatiefnemers mogen zich verdedigen, inderdaad, alsof ze terecht staan. En ze staan terecht in een volkstribunaal van groot gelijk, wegens afkomstig van opposanten. Een ondernemersorganisatie verdedigt ondernemers die met hun familie hun zaak jarenlang hebben opgebouwd, mooi toch. Maar blijkbaar niet deze ondernemer, maar degenen die dreigen te worden geconfronteerd met innovatie in hun sector. Geen enkele kritische vraag hierover. Een burgemeester weet dat 90% van de opinie anti is. Geen enkele kritische vraag. Ook niet de beschouwing dat alle maatschappelijke belangengroepen en lokale overheden al zes jaar lang tussenkomen in procedures rond milieuconvenant, bouwvergunning, vestigingsvergunning en milieuvergunning. Geen beschouwing dat dit de wijze is waarop het maatschappelijk draagvlak voor grote projecten in ons bestuur wordt tot stand gebracht. Later in het programma zal de Vlaamse Minister-President daar even allusie op maken.

Over naar London, waar een hoogleraar van de Vlerickschool een mall van het nieuwe type bezoekt, zoals je ze in België nog niet vindt. Tiens, had Terzake het item dan aangekondigd zonder het gezien te hebben? En tenslotte een groene stem: tegen investeringen in wegen en openbaar vervoer rond de Ring. Al 40 jaarwerd er niet geïnvesteerd, nu dus wel, en het project zette die dynamiek in gang. Dus is groen ertegen. Nul kritische bevraging van de redacteur.

Journalisten moeten niet de stem van de ondernemer vertolken, ze moeten er afstand van bewaren. Maar ze moeten die ook bewaren van kritische stemmen. Te vaak wordt gedacht dat kritiekloze aansluiting bij kritiek staat voor neutraliteit. Schoolvoorbeeld van selectieve behandeling, onevenwicht en vooroordeel. “Media are primarily businesses, and most of their business is entertainment, including the news”. Zo keihard klinkt het in Communication Power van Manuel Castells (2011, p. 194-5): “The media are not neutral, as the ideology of professional journalists asserts, (…) they are the space of power making, the space where power relationships are decided between competing political and social actors”. Dat is beangstigend wanneer journalisten niet hun best doen om een beetje evenwicht te bewaren in hun benadering. Dit Panorama-item en de ongepaste redactionele pimping ervan zijn een voorbeeld van megafoonjournalisme, onkritisch naar al wie een ondernemingsproject afkat, en afbrekend naar wie onderneemt. Betaald met belastingsgeld, opgebracht door de meerwaarde die door ondernemingen gecreëerd wordt. Een geluk dat Panorama niet bestond in 1835, er
had nooit een trein in België gereden.

Leo NEELS
Mediarecht KULeuven en UAntwerpen

matuvu