Een kwart van de 360.000 Vlaamse jongeren die binnenkort voor het eerst gaan stemmen, verkiest een autoritaire leider boven de democratie. Ruim de helft is niet of nauwelijks geïnteresseerd in politiek; het laat hen koud dat ze voor het eerst mogen stemmen. Jongeren weten niet welke partijen besturen en een meerderheid kent haar of zijn burgemeester niet.Dit zijn onthutsende resultaten van een enquête bij Vlaamse jongeren die op last van VRTNWS werd uitgevoerd.
België is een stabiele democratische rechtsstaat, met hoge welvaart en redelijk – vroeger schreven we “uitstekend” – onderwijs. En kijk, een relevant deel van de jongeren is niet geboeid door de publieke zaak en keert zich af van de democratie. Bijzonder zorgwekkend. Het moet confronterend zijn voor ouders, onderwijsverantwoordelijken en redacties. Het moet vooral aanleiding zijn tot groot alarm over de staat van onze samenleving. Dat een relevant deel van de jongeren de waarden en grondslag daarvan begint af te wijzen, wijst op een samenleving in grote moeilijkheden, en vergt een intelligente doch drastische aanpak. Er was maar weinig over te vernemen…
De jongeren die de democratie afwijzen, beseffen wellicht nauwelijks dat ze dat alleen kunnen doen… in een democratie. Onder een autocratische leider zouden ze, bij afwijzing van het regime, het voorwerp worden van repressie en vervolging. Wellicht beseffen ze die paradox niet eens, maar het kan een goede insteek zijn voor een plan van aanpak.
In een democratie handelen burgers maximaal autonoom, dat is hun vrijheid: de vrijheid om zich vrij te bewegen, hun gedachten en meningen vrij te vormen en te uiten, de vrijheid om eigen keuzen te maken op vele gebieden. Onze jeugd is, in het algemeen, op al die vlakken verwend met vele persoonlijke rechten en vrijheden, die ze steeds jonger kunnen uitoefenen. En toch zet een relevant deel van de jeugd zich met de rug naar de democratie.
“CHECKS AND BALANCES”
In een democratie pogen overheden een soort van duurzame evenwichtige orde tot stand te brengen en dat lijkt paradoxaal ten opzichte van de grote vrijheden van de burgers, maar is het niet. Het is net de balans tussen en geordende behartiging van het publiek belang en een maximale vrijheid van alle burgers die de basis is van rechtsstaat en democratie.
Die balans – het is de “balance” uit de Amerikaanse “checks and balances” – is nu net de verworvenheid van de verlichtingswaarden, de verzoening van de grootst mogelijke vrijheid met een transparante en belangeloze behartiging van het algemeen belang door mensen van goede wil, die zich engageren in de politiek: o.m. “ministers”, letterlijk: dienaren van het algemeen belang.
Dergelijke bevlogen woorden doen al snel de wenkbrauwen fronsen, zeker voor wie dezer dagen wel eens een verkiezingsdebat volgt; zelden is dat verheffend en motiverend, meestal is dat niet veel meer dan gekibbel en gekissebis. Veel beleid laat ook grote gaten, of het nu om onze infrastructuur gaat, energievoorziening of de kwaliteit van onderwijs.
DE IMPERFECTIE VAN DE VRIJHEID
De moderne democratie nam de vorm aan van een supermarkt van de verzorgingsstaat. Die kreunt onder de hoge verwachtingen die ze oproept en niet altijd meer kan waarmaken. Autoritaire regimes roepen een vermeende indruk van perfectie op, in een democratie is het resultaat van de politieke besluitvorming imperfect, moeizaam, soms zelfs surrealistisch of kolderesk; alle Belgen kennen daar voorbeelden van. Is het het gebrek aan perfectie dat jongeren inspireert in hun keuze? Zouden ze, wérkelijk, bereid zijn hun grote persoonlijke vrijheden op te offeren ten voordele van een échte autoritaire leider? Misschien moeten ze allen eens op “Erasmustrimester” naar Turkije, Hongarije, Polen, Iran of Noord-Korea?
ACHTELOOSHEID
Wellicht getuigt het ontstellend resultaat van de jongerenpeiling van de achteloosheid waarmee we de “waarden van de verlichting” bewaken. Plannen voor een robuust veiligheidsbeleid verkennen er al vaak de grenzen van, de bejegening van echte vluchtelingen – een term uit het humanitair recht (sic!) – lijdt onder de erosie van die waarden.
We leggen die waarden niet of nauwelijks uit, de grenzen ervan worden afgetast in de opiniëring, zeker in de zgn. “social media”, waar getier en gescheld in 140 tekens, intentieprocessen, verontwaardiging en verwijten het debat en de uitwisseling van argumenten al lang hebben vervangen. Wat zetten we hier aan opleiding in burgerzin, politieke socialisatie en burgerschapsvorming tegenover? ’n Lesuurtje, zo vernamen we, waar sommigen – horresco referens –een lesuur eigen taal voor schrappen… wat een armoedebod, alsof het om een vrijblijvend vervelend extraatje zou gaan waar we het ook nog eens over moeten hebben…
Van 1968 naar 2018, 50 jaar, van een ijzersterk geloof in de definitief verworven emancipatie van vrouwen en jongeren, en vande definitieve vestiging van de liberale democratie – remember Francis Fukuyama – naar… ja, naar wat eigenlijk?
Leo Neels
Op 6 oktober 2018 op vrt.be/vrtnws geplaatst