In 2014 concludeerde Bilal Benyaich dat België een echt immigratieland werd, dat bovengemiddeld veel verblijfsmachtigingen om familiale redenen toekent: geen land van gekozen immigratie, maar een land van ‘ondergane immigratie’ (Itinera, Klokslag 12. Tijd voor een ander migratie- en integratiebeleid, 2014) .
Bovendien is België, aldus Benyaich, een land waarin de participatiekloof tussen Belgen met een migratie-achtergrond en autochtone Belgen hardnekkig groot blijft, hét kenmerk van een mislukt integratiebeleid. Er werd toen al gepleit voor een doordacht en gedragen migratiebeleid, een kordaat en rechtvaardig asiel- en volgmigratiebeleid, en een selectief arbeidsmigratiebeleid. Dat zijn de noodzakelijke instrumenten om een succesvolle immigratienatie te kunnen worden.
GEEN GELSAAGD IMMIGRATIELAND
In alle bescheidenheid moeten we vandaag bekennen dat we nauwelijks verder staan. Deels is dat het gevolg van de grote vluchtelingenstromen en ongecontroleerde migratiebewegingen sedert 2015, deels van de omstandigheid dat hier geen degelijk draagvlak is uitgebouwd voor een waarachtig migratiebeleid, laat staan voor een volwaardig integratiebeleid.
De pijnlijke werkelijkheid is dat we een quasi-gesegregeerd land werden waarin bevolkingsgroepen eerder naast elkaar leven zonder wederkerig vertrouwen ; dat geldt zowel tussen diverse groepen van Belgen van buitenlandse herkomst, als tussen nieuwe en oude Belgen, als tussen frans- en nederlandstalige Belgen onderling: installeerden we immers niet een vorm van apartheidsregime in onze eigen Grondwet ?
LEVE MIGRATIE : ZOU HET ?
Tegen die achtergrond is het verwonderlijk dat de geweldige lofzang op migratie, waarmee het Global Compact for Migration aanvangt, in België op zo veel steun kan rekenen. Die steun was er alvast niet om een degelijk migratiebeleid uit te bouwen. Overigens… noch in België, noch in de Europese Unie.
Geloven we, écht, dat migratie « een bron is van welvaart, innovatie en duurzame ontwikkeling in deze geglobaliseerde wereld » ? Geloven we, écht, dat « de grote meerderheid van migranten zich vandaag globaal verplaatsen op een veilige, ordelijke en legale wijze » ?
Dergelijke ronkende verklaringen waarmee het Compactgrossiert zijn strijdig met de pijnlijke werkelijkheid van elke dag. Voor de families en de vrouwen die achtergelaten worden in vele landen van herkomst, is migratie eerder een verliespost van jeugd, talent, veiligheid, inkomensbron en arbeidskracht. Voor veel landen van aankomst is migratie vandaag zelden een grote bijdrage tot welvaart en duurzame ontwikkeling.
Dat is een eerste reden om niet te naïef te kijken naar het Global Compact.
LEVE DE « ILLEBERALE DEMOCRATIEËN « ?
Een tweede reden is dat dergelijke teksten in internationale gremia tot stand komen tussen een meerderheid van landen met eigenaardige regimes, hele of halve autocratische staten, waar rechten en vrijheden niet worden gerespecteerd en vaak corruptie heerst. Het is veelzeggend dat we daar nu een nieuw eufemisme voor hebben : « illiberale democratieën », een contradictio in terminis : democratie rust immers op vrijheid, zonder vrijheid is de democratie zelf onbestaande.
FreedomHouse rapporteert er voortdurend over : er zijn sedert 12 jaar steeds meer landen die als democratie achteruitgaan, en steeds minder die vooruitgang boeken (www.freedomhouse.org, Freedom in the World 2018). Hoe meer landen minder democratisch en meer repressief worden, hoe driester hun leiders er te werk gaan, hoe onstabieler de regio wordt, en hoe groter de ruimte wordt voor extremisme. Dat is de internationale werkelijkheid.
Realiseren we ons dat in te veel internationale gremia, zoals de UNO, dit soort van landen vandaag de dienst uitmaakt ? FreedomHouse zegt het helder : autocraten onderwerpen hun burgers in hun land aan arbitrair bewind, terwijl ze zich ontdoen van alle beperkingen op hun drieste machtsuitoefening, waarmee ze een vicieuze cirkel aandrijven van misbruik, radicalisering en geweld.
Met andere woorden, de meerderheid van de landen die op dat niveau zulke teksten voorstaan, zijn net landen die geen respect hebben voor die teksten, en ze dus met gemak tekenen. Dat moet toch te denken geven : de internationale rechtsorde bevindt zich in een vorm van onevenwicht, dat nog versterkt werd door de brutale Amerikaanse vlucht als leidende diplomatie van de zgn. vrije wereld.
Is dit het goede moment om nieuwe sloganmatige teksten van dit type te onderschrijven? In dit verband is opmerkelijk dat de tekst nauwelijks onderscheid maakt tussen wat men reguliere en irreguliere migratie noemt, en deze quasi gelijkschakelt, zij het met lippendienst aan de mogelijkheid van landen om irreguliere migratie aan te pakken ? De onvoorzichtigheid op dit punt maakt van de tekst een uitgelezen grondslag voor het businessmodel van de mensenhandel die vandaag de dominante kracht is van de irreguliere migratiestromen. Dat is toch we het laatste dat de wereld nodig heeft ter bevordering van welzijn en welvaart.
TEKSTEN BINDEN
Een derde argument is dat van de bindende kracht van de tekst. De tekst zelf bevat een bepaling die die bindende kracht ontkent, maar hij wemelt tegelijk van de engagementen en de verbintenissen. Hoofdzakelijk overigens voorlanden van aankomst, voor de landen van herkomst is de tekst meer bescheiden.
Dit type van teksten is ideologisch en politiek en creëert een schijn van rechtsbron. Het is altijd een inspiratiebron voor beleid, en daar komt de kat op de koord. Bij grote maatschappelijke verschuivingen of breuken – zoals de grote vluchtenlingenstroom, de massale migratiebewegingen, of nog, het nieuwe fenomeen van transmigratie – loopt nieuw beleid achter de feiten aan, het is niet anders.
En dan wordt steeds meer en steeds systematischer beroep gedaan op de rechter, daar zijn ook in België talloze voorbeelden van, soms met tientallen verzoeken en beroepen voor dezelfde personen. Voor hoven en rechtbanken wordt dit soort teksten altijd ingeroepen, en zo werken ze door in de rechtspraak.
Immers, zulke rechtszaken worden altijd gevoerd in een klimaat van morele verontwaardiging. Wat is er dan meer bruikbaar dan teksten die moreel bevlogen zijn en internationale status hebben? De kwestie van de juridische bindende kracht verliest dan haar waarde, omdat de moraliteit leidend wordt. En zo worden nieuwe rechten gecreëerd, ook voor wie zich onrechtmatig op het grondgebied van een land bevindt en tegen overheden die wettig handelen.
De eerste pijler van de rechtsstaat zijn degelijke en betrouwbare teksten die rechtszekerheid creëren. Het pamflet van Marrakech draagt daar niet toe bij, integendeel.
Prof dr Leo Neels
28 nov 2018