De journalistieke bocht

Er was een tijd dat kranten bij instituties aanleunden en ze door dik en dun steunden. Die tijd is voorbij: de wereld veranderde, instituties worstelen met die verandering, maar kranten veranderden ook. Ze waren bij machtscentra aanleunend drukwerk, gekend en gewaardeerd om hun strekking. Aanhorigheid en obediëntie spoorden met een traditionele machtszuil. Toen kon een hoofdredacteur nog een parlementair mandaat bekleden en bracht de krant stemadvies uit. Vandaag handelen ze meer onafhankelijk.

Het beeld vandaag is complex en genuanceerd. Zo geniet een partij in de oppositie toch soms van wat extra ruggesteun van de, nu ja, “vertrouwde” krant. Zo genoot de regeringsmeerderheid onder Verhofstadt van erg lakse media-empathie; er wordt aangevoerd dat de vermenigvuldiging van woordvoerders, systeemgebruik van “spin”, en de afwezigheid van christen-democratische partijen in de meerderheid daarvoor medebepalende factoren waren. Daarentegen ondervindt de ontslagnemende premier dat mediarelaties moeilijk en pijnlijk kunnen zijn.

Vlaamse kranten maakten zich losser van “hun” zuil, de Franstalige plakken er nog dicht op. Toch belet ook daar electoraal succes niet de oplagedaling van de bevriende krant. Voorzichtig dus met conclusies.

In Engeland wordt electoraal succes gewoon mee bepaald door kranten. Met name de tabloids spelen een vileine rol, en dezelfde krant kon met gemak voor Labour kiezen, tegen Brown en voor Cameron. De woordvoerder van Downing Street 10 is oud-hoofdredacteur van die dubieuze tabloid, News of the World, waarvan journalisten strafrechtelijk veroordeeld zijn in een afluisterschandaal. In de Verenigde Staten is tv-omroep Fox News afgegleden tot een propagandamachine, die een opinie-oorlog voert tegen de change van Obama. Zowel bij de News of the World als bij Fox News is journalistieke deontologie overboord gekieperd ten bate van oplage, kijkcijfers en reclameverkoop. Altijd zijn er voldoende redacties te vinden voor dit vuile werk, het publiek trapt erin, en deze media zijn zakelijke cashkoeien. Is deontologie een modaliteit, zoals kleurenfoto’s of weekendbijlagen, maar overbodiger?

De Vlaamse kranten werden inmiddels vrije opiniëerders en multitaskers, opterend voor breed variërend, soms desoriënterend opinie-aanbod. Zap-opinies of multiple choice-opiniëring. Zeer hedendaags: moderne kranten zijn niet voor één gat te vangen. Minder dagschotel van het huis, meer à la carte, minder onderdanigheid maar eerder panacherend – zoals kiezers die hun stem uitbrengen op kandidaten van verschillende lijsten. In vergelijking met andere landen scoren we met braafheid en wisselende degelijkheid.

Het langdurig stilzwijgen over pedofiliepraktijken, ook binnen de kerk, legt een falen bloot van de kerk, maar ook van de samenleving en de journalistiek van toen. Men deelde het publiek geheim, gekende gevallen werden afgedaan als individuele incidentjes die netjes waren bijgestuurd binnen het instituut. De eerste gedocumenteerde klokkenluiders werden als interessant beschouwd of als nestbevuilers. Media namen rijkelijk hun tijd vooraleer ze de praktijken ten aanzien van kinderen en jongeren echt als maatschappelijke aangelegenheid van algemeen belang onderkenden en ze zonder aanzien van persoon of instelling aan kritisch journalistieke behandeling begonnen te onderwerpen. Dicht bij de kerk aanleunende media zwegen zoals de kerk, en de andere keken de andere kant op, zo was de tijdsgeest. Sedert enkele jaren is met enkele journalistieke generatiewissels de brede bocht langzaam ingezet.

De progressie in onafhankelijke analyse, zo bij hulpverleners als media, is opmerkelijk en maatschappelijk wenselijk, maar recent. Laat het een verworvenheid zijn. Enige bescheidenheid is om historische redenen passend, en men hoede er zich voor om in de overdrijving van de late roeping te vervallen en over te gaan tot heksenjacht of trial by media.

Auteur: Leo Neels
Dit stuk verscheen in Knack.

matuvu