Speculaties zijn de nieuwe feiten. Vroeger waren er feiten. Feiten zijn zaken die zeker zijn, en waar gebeurd, zoals men ze rapporteert. Journalisten checkten en dubbelcheckten feiten.
Naast feiten waren er meningen. Meningen zijn vrije opinies en gedachten. Gedachten zijn vrij, maar als men meningen uit die iemand kunnen benadelen, kan je op een schadevordering enkel succesvol antwoorden met het verweer dat je mening rust op een correcte feitelijke grondslag.
Vandaag moeten we aan de feiten en meningen de rubriek van de speculaties toevoegen. We beleefden de weken van de speculatie, dankzij de berichtgeving over de Bende van Nijvel en de evoluties in Catalonië.
In november plaatste ik een stuk over “Speculaties”, met verwijzing naar mediaberichtgeving over de Bende van Nijvel en Catalonië. Ivm het Bende-onderzoek wordt vandaag uit het gerechteleijk onderzoek gemeld dat de toen door een advocaat gesuggereerde dader met 99% waarschijnlijkheid niet de “de Reus” van de Bende is.
Daarom herinner ik aan wat ik schreef toen een spektakeladvocaat met zijn groot nieuws naar buiten kwam…
EEN BENDE NIEUWS
Inzake de Bende werd het brandje gesticht door een advocaat van de club van theatrale advocaten met een oud gerucht over de identiteit van de reus. De rest is geschiedenis: dagenlange speculatie over welke feitelijkheden er zouden kunnen geweest zijn, en wie of wat er nu in het vizier van het onderzoek zou zijn of er juist aan zou ontsnapt zijn.
Ieder zijn perceptie, ieder zijn speculatie, en ieder zijn waarheid. De leuze ‘ieder zijn waarheid’ is gelijk aan: helemaal géén waarheid. Dan resten enkel nog geruchten. De aandacht voor feiten was beperkt, controle van de aannemelijkheid of het waarheidsgehalte bleef achterwege.
Speculaties zijn immers oncontroleerbaar. Ze betreffen de toekomst en die laat zich lastig onderwerpen aan bewijs. Speculaties gaan over wat iemand mogelijk zal doen of nalaten. Daarmee behoren ze tot de geruchtenmolen en zijn ze per definitie subjectief. Soms zijn ze zo fantasierijk dat er niets te controleren is.
SPECULATIE IS NEGATIE VAN JOURNALISTIEK
Kortom: speculatie alom, over mogelijke feiten in de toekomst.
Met speculatie neemt journalistiek verder afstand van zijn objectiveringsambitie. Nochtans is dat de echte belofte van goede journalistiek aan de samenleving: topjournalistiek controleert voor ons de aannemelijkheid van elk feit of gerucht, en beschouwt het als zijn maatschappelijke verantwoordelijkheid om ons van de ware toedracht in te lichten. Zo draagt journalistiek bij tot de werking van de samenleving en van de maatschappelijke processen.
Het speculatiepad draagt daar niet toe bij, het desoriënteert, en voegt aan geruchten alleen maar andere geruchten toe. Die gaan nu niet alleen maar over wat er gebeurd zou zijn, maar over wat er zou kunnen gebeuren. Dat is erg, omdat die optie ook meebrengt dat de controle van de werkelijke feiten er ook onder lijdt. Daar zijn helaas voorbeelden van.
Ook de advocaat die het Bendebrandje stichtte, gooit inmiddels verder olie op het vuur. Vanop de Boekenbeursstand van zijn uitgever, waar hij zichtbaar zijn nieuwe boek tekent breit hij – uiteraard enkel met de allerbeste bedoelingen – rustig verder aan zijn aankondigingen van niets, met veel geheimzinnigheid en media-aandacht. Gelukkig kon ditmaal een onderzoeksrechter duiding geven en de advocaat op zijn plaats zetten met diens ongepaste publieke verklaringen.
DIT KAN DUS BETER
De journalistieke focus moet primordiaal gericht zijn op feiten: wat, wanneer, waar – dat zijn de eerder gemakkelijke vragen – en ook: wie en waarom – dat zijn vaak moeilijke vragen. Het is altijd een heikele zaak om de échte ware feiten bloot te leggen, en de klassieke vijf vragen te beantwoorden. Dat vergt controle, controle en controle. Tot het beeld over de werkelijke feiten minstens voldoende aannemelijk wordt. Eerder brengt men niets naar voor.
Dat is iets anders dan speculaties en emoties. Dat laatste kan iedereen, daar hebben we geen journalisten voor nodig.
Gepubliceerd op 7 nov 2017 op www.vrt.be/vrtnws en daar geherpubliceerd op 26 april 2018