“Choquerend, storend en beledigend”: dat waren de meeste beelden die de PANO-reportage van Tim Verheyden toonde over de geheime “memes” en uitingen van Schild en Vrienden. Zulke uitingen zijn net beschermd door de vrijheid van meningsuiting. Uitingsvrijheid beschermt immers net zo goed onvriendelijke, onfatsoenlijke walgelijke, stuitende, of immorele uitingen als brave, fatsoenlijke of algemeen gedeelde meningen.
Juridisch gezien, is het dus zeer de vraag of Schild en Vrienden wel strafrechtelijk kan veroordeeld worden voor wat ze publiceerde op zijn occulte site. Waarschijnlijk valt de inhoud van wat daar circuleerde binnen de grenzen van beschermde uitingen onder het leerstuk van expressievrijheid.
Deze beschermt extreme en radicale opinies. Fatsoen of walging zijn er geen afwegingscriteria, noch de vraag of iets stuitend is of immoreel. Onder een vrijheidsregime is de keuze precies om zo veel mogelijk afwijkende, abnormale of schokkende opinies te vrijwaren: het antwoord is niet een publicatieverbod of rechterlijke veroordeling, het antwoord is een debat met argumenten: degenen die rare zaken naar voor brengen worden dan geconfronteerd met overwegingen die hen tot andere inzichten kunnen leiden.
VERWERPELIJKE MENINGEN
“C’est du choc des idées que jaillit la lumière”,zo luidt de zegswijze van Nicolas Boileau: wanneer we onthutst zijn door wat daar wordt voorgehouden, moeten we het beter maatschappelijk discours daar tegenover stellen. “Ik zal uw verwerpelijke mening altijd bestrijden, doch uw recht om die verkeerde zaken te uiten, ook altijd verdedigen”, zo luidt de aan Voltaire toegeschreven samenvatting van dit kernidee van de Verlichting.
Gebeurde hier niet net het omgekeerde? Werd de kennisname van deze walgelijke ideeën, en de lichtzinnigheid waarmee deze jongelui ermee omspringen, niet direct omgezet in aanvallen op de personen, gesymboliseerd door hun leider?
Dat is net het omgekeerde van wat de kern van de verlichtingsideeën, waarop we ons beroepen ter vrijwaring van de rechtsstaat, voorhoudt: bestrijdt de ideeën, maar niet de personen.
TEGEN DE PERSOONLIJKE AANVAL
Dat de confrontatie met deze uitingen leidde tot morele verontwaardiging, is goed, ze toont aan dat de maatschappelijke barometer voor ethische grenzen nog functioneert.
De directe stap van de morele verontwaardiging naar de scherpe aanval ad personam past evenwel niet bij de ethiek die de rechtsstaat kenmerkt. De terechtwijzing moet niet ontaarden in een aanval ad personam, belangrijker zijn argument en het debat, woord en wederwoord. Scherpe persoonlijke veroordeling kan emotioneel opluchten, maar biedt geen goede voedingsbodem voor een correct debat.
PUIKE JOURNALISTIEK
De Pano-reportage “Wie is Schild & Vrienden echt?” deed haar titel alle eer aan. Ze ging, letterlijk, kijken achter de schermen, waar deze club er een onthutsend discours op nahield, aanschurkend tegen fascisme en nazisme, en dat in de virtuele onderwereld van het internet.
Een puik voorbeeld van onderzoeksjournalistiek: die neemt geen genoegen met het officiële verhaal, in dit geval een amalgaam van Vlaamse waarden en conservatisme, gekoppeld aan de retoriek van de Vlaamse Beweging en aan de fratsen van een studentenclub.
Dit is geen geringe verdienste van de reportage; immers, Schild & Vrienden was al eens grondig geanalyseerd, in een minder opgemerkt intellectueel discours (Ico Maly, Nieuw Rechts, 2018). Pano rukte, met zijn blik achter de schermen, pas echt het deksel van het vuilnisvat.
In de bovenwereld was een relatief klein clubje er in geslaagd om doelgericht zetels te veroveren in de Jeugdraad of in de Raad van Bestuur van de Universiteit van Gent. Het verwierf ook gemakkelijk een stoeltje aan de tafel van Terzake. In februari werd de nu weggehoonde Dries Van Langenhove er als honorabele conservatieve Vlaamse stem uitgenodigd in debat met Petra De Sutter over de zgn. transgenderproblematiek. Het werd een tenenkrullend debat van een jonkie met weinig of geen kennis tegenover de altijd waardige Petra De Sutter. Voor redacties is de les ongetwijfeld ook dat een tweetje niet per definitie aanduidt dat iemand met kennis van zaken spreekt.
CIVIELE FACADE OP EEN SOKKEL VAN SMEERLAPPERIJ
We weten nu dat de civiele en studentikoze façade rust op een verborgen sokkel van smeerlapperij, en dat de fatsoenspose samengaat met een veroveringsstrategie van een maatschappelijk relevante posities om het publiek debat te forceren in een nauwe identitaire en retrograde antiverlichtingsrichting. De onderliggende ‘memes’en trollen die de jongelui rondjagen in hun internetbubbels zijn walgelijk en stuitend. Naar de bovenwereld werken hun internetbombardementen met trollen om het publiek debat scheef te trekken, met tweets om op de redactionele schermen te komen, en eigenlijk gewoon met leugens en bedrog.
Schild en Vrienden veroverde er formele zitjes mee in instituties en een plek in de sociale mediasfeer. Opnieuw bleek hoe makkelijk dat online kan opgezet worden, en hoe snel een door fascisme geïnspireerd discours over normen en waarden eerbaar kan lijken.
TRIAL BY MEDIA
Redacties en instituties moeten onthouden hoe lichtzinnig ze in die val zijn getrapt. We kunnen met zijn allen leren hoe snel morele verontwaardiging ertoe leidt dat we vergeten te reageren volgens de beginselen van de rechtsstaat zelf. Terwijl die gasten de rechtsstaat beweerden te willen herstellen met de meest afschuwelijke middelen, reageerden velen met standrechtelijke executie van de personen.
De Gentse rector Vandewalle reageerde krachtig: uitsluiting als student! De vraag is op welke basis, en of dit geschiedde in overeenstemming met het tuchtreglement van studenten. Nog fundamenteler is evenwel de vraag of een universiteit niet bij uitstek de biotoop is voor héle breed maatschappelijk debat; zijn er niet aan alle universiteiten studentenverenigingen met extreme standpunten die men steunt?
Zou het niet eerder aanbeveling hebben verdiend dat de Rector een vraag had gesteld bij het mandaat van de leider van Schild en Vrienden in het bestuur van de universiteit, dan hem als student te willen verwijderen? zou het geen aanbeveling verdienen dat de Rector het hele clubje een geleid bezoek aan de Dossinkazerne aanbiedt? Het is immers te betwijfelen of deze jongelui enige notie hebben van wat fascisme en nazisme écht betekenden. Beter blijven ze student, dan komen ze nog een keer écht iets te weten over de zaken waarmee ze nu lacherig, kinderachtig en sloganmatig badineerden.
DE RECHTSSTAAT VERGT VOORTDUREND ONDERHOUD, DAT VERGETEN WE TE GEMAKKELIJK
De onderwijsnetten doen er goed aan om na te denken of ze niet nog meer adequaat materiaal moeten aanbieden aan scholieren om ze voor mentale fuiken en valkuilen te behoeden.
Media moeten, ook buiten occasionele onderzoeksjournalistiek, attenter zijn op de personen aan wie ze het woord verlenen. Het was ook geen gelukkige ingeving van de redactie van Terzake om het debat op dezelfde dag partijpolitiek te oriënteren. Daardoor verzandde het weer voorspelbaar in gratuite verwijten.
Normen en waarden zijn wel even een meer grondige aandacht waard, met stemmen die authentiek naar de kern kunnen gaan, zoals prof. Bruno De Wever of Rector Van Goethem deden.
ook om www.vrt.be/vrtnws 8 sept 2018